Jaap Nanningakunstenaar • kunstschilder • aquarellist • tekenaarWinschoten 1904-1962 Den Haag

De Haagse schilder Jaap Nanninga, geboren in Winschoten 1904, behoorde tot de schilders die pas na de Tweede Wereldoorlog de stap maakten van figuratief naar abstract. Van invloed op zijn ontwikkeling was onder andere het abstracte werk van Geer van Velde, die hij in 1946 in Zuid-Frankrijk ontmoette. Nanninga bouwde zijn composities op uit vormen die hij intuïtief op het doek zette.

Zijn leven lang zou Nanninga een verlangen naar ‘het verre en vreemde' hebben en de realiteit proberen te ontvluchten in zijn schilderijen. Maar niet alleen deze onbestemde oorden zijn kenmerkend voor zijn werk, ook de natuur uit zijn jeugd – een bos- en waterrijke omgeving – speelde een grote rol. Al vroeg bleek zijn kunstzinnige aanleg. Hij speelde viool en op zestienjarige leeftijd probeerde hij alles wat hij om zich heen zag vast te leggen in schilderijtjes. Op jonge leeftijd trok Nanninga naar Groningen, waar hij in 1929 met Afke Ferwerda trouwde en drie kinderen kreeg. Omdat hij een gezin te onderhouden had – als kunstschilder viel er toen nauwelijks iets te verdienen – pakte hij allerlei baantjes aan. Hij was winkelbediende, reclameschilder en handelsreiziger.

Nanninga’s leven wordt gekenmerkt door een zwervend bestaan. Hij scheidt van Afke, trekt in 1937-38 met een kleine woonwagen door Duitsland en Polen en keert terug naar Nederland, mét een nieuwe vrouw. In Den Haag schrijft hij zich in op de Haagse Academie voor Beeldende kunsten, waar hij lessen volgt bij Lydia Duif. Er gaat een wereld voor hem open. Nanninga woont in een schildershuis dat door Herman Berserik van Paul Citroen was overgenomen en waar de artistieke bewoners elkaar afwisselden. De kunstenaars leven in een artistieke, Frans-getinte sfeer en bespraken het werk van schilders als Braque en Gauguin. Hij reist veel door Nederland, overal schildert hij, maar het lukte hem moeilijk zijn eigen stijl te vinden. Waar hij ook verbleef, na korte tijd kreeg hij weer de behoefte om uit te breken. Ondertussen verkocht Nanninga al wel wat werk tijdens de oorlogsjaren. Zo nu en dan maakte hij een ‘zwieper’, een vaas met tulpen of een mandje met fruit, werken die makkelijk verkochten.

Na zijn eerste tentoonstelling in 1946 bij Les Beaux Arts in Den Haag, trok Nanninga naar Cagnes-sur-Mer in Zuid-Frankrijk, waar hij een studio huurde vlakbij zee. Naast het werk van Chagall en Braque, ontdekte hij de intense kleuren van Van Gogh, die van grote invloed zouden zijn op zijn werk. Zijn stijl verandert van figuratief naar abstract, naar de toen in Frankrijk heersende traditie van de ‘Ecole de Paris’. Na zijn terugkeer in 1948 in Nederland slaat hij zijn geheel eigen weg in. Zijn kleurgebruik verandert (onder invloed van Geer van Velde, die hij in Frankrijk ontmoette), vormen stapelen zich op elkaar. Rechthoeken, driehoeken, cirkels of halve cirkels die de geometrische constructie steeds vrijer maken.

Van Willem Hussem, die later net als Nanninga deel zou uitmaken van de Haagse Posthoorngroep en Fugare, kreeg Nanninga bij zijn vijftigste verjaardag een door Hussem speciaal geschreven gedicht waarin hij hem aanspoorde zijn eigen weg te gaan en de weg naar abstractie in te slaan. Drie jaar later, in 1957, zou dit resulteren in een tentoonstelling van zijn werk in het kader van de ‘Vijf Generaties’. Nadat hij ook tentoonstellingen kreeg in het Haags Gemeentemuseum brak Nanninga internationaal door. In Venetië hing zijn werk naast dat van Gerrit Benner, een jaar later hing zijn werk, samen met dat van Karel Appel en Corneille in Sao Paulo. Nanninga is niet bij de opening. ‘Ik heb om te kunnen werken verre of vreemde streken niet nodig en wel, omdat alles vreemd is. Natuurlijk heb ik hier en daar wat rondgezworven, om toch tot de conclusie te komen, dat ik, tegen wil en dank altijd op reis ben en wel op een planeet in het heelal’.

Door de toenemende waardering voor zijn werk brak er een periode van grote productiviteit aan. Maar ook een van twijfel aan zichzelf en de kwaliteit van zijn werk. In 1962 zei hij: ‘Ik ben kapot, ik kan niets meer, het is afgelopen met mijn schilderen en ik begin er niet meer aan’. Hij was teleurgesteld in het leven, vooral in de houding van mensen om hem heen. Na een tentoonstelling over Slauerhoff in het Letterkundig Museum stopte Nanninga Hussem een briefje in de handen waarop stond: ‘mijn vader heeft mij opgeroepen’. Toen hij daarna café De Posthoorn bezocht en in aangeschoten toestand weer verliet reed hij tegen een tram en overleed.