George Hendrik Breitnerkunstenaar • kunstschilder • aquarellist • tekenaar • graficusRotterdam 1857-1923 Amsterdam

Georg Hendrik Breitner was de schilder van het Amsterdams stadsleven, het 'leven op straat', dat hij gedurfd en met een breed penseel op het doek zette. Hij vestigde zich in 1886 in de hoofdstad en deed daar stof opwaaien met de verbijsterende vrijheden die hij zich als schilder veroorloofde. Zijn oeuvre omvat ook figuren, naakten en militaire onderwerpen, geboeid als hij was door paarden en hun berijders. Ook heeft hij geëtst, maar Breitner was vooral een groot impressionist in zijn aquarellen.

Breitner, geboren in 1857 in Rotterdam, werkt na zijn schooltijd eerst een paar jaar in de granenhandel van zijn vader, maar geeft al vroeg blijk van tekentalent. Hij start de Teekenacademie in Den Haag in 1875 en het jaar daarop de Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag, waar hij in 1880 vanwege zijn radicale (bruuske) gedrag wordt weggestuurd. In de periode 1880-1881 werkt hij mee aan het bekende Panorama Mesdag in Den Haag. Breitner schetste vaak in de Stadsrijschool in Den Haag, en bouwde binnen korte tijd een naam op met zijn paardenstudies. Mesdag was onder de indruk en benadert hem om paarden en ook de artillerie te schilderen in zijn beroemd geworden Panorama Mesdag in Scheveningen.

Na zijn verhuizing van Den Haag naar Amsterdam in 1886 volgt Breitner een jaar de Rijksakademie van Beeldende Kunsten. Hij wordt er lid van de kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae en wordt opgenomen in de kring van kunstenaars en schrijvers die zich had gevormd rond het literaire tijdschrift De Nieuwe Gids. Hij krijgt steeds meer erkenning en aandacht in de pers. In 1886 koopt het Rijk het grote schilderij De Gele Rijders aan, dat zeer lovende kritiek ontvangt en ook nu nog in het Rijksmuseum te zien is. Breitners succes heeft ook invloed op zijn stijl: hij ontwikkelt een vaste manier van schilderen, gekenmerkt door brede en felle toetsen, door hevige kleur- en lichtcontrasten, sterke accenten en vaak diagonale composities. Deze stijl komt overeen met het karakter van de kunstenaar die A. van Schendel jr. beschrijft als 'vaak fel en bruusk in zijn optreden, soms plotseling stug en gesloten, levend tusschen vlagen van hartstocht en moedeloosheid en steeds geheel en al door geestdrift voor zijn kunst bezeten.'

In Amsterdam ontstaan Breitners belangrijkste werken, waarin hij de grote uitbeelder zou worden van de stad en het Amsterdamse leven, zowel bij dag als nacht. Breitner is gefascineerd door het felle leven in de stad die in een overgang verkeerde. Industrie groeide en het moderne verkeer begon zijn eisen te stellen: grachten werden gedempt en nieuwe woonwijken werden aangelegd. Breitner schildert doorbraken en ziet vooral het pittoreske van het grauw en grijs van de wind, sneeuw en regen en de weerschijn van verlichte etalageruiten in het water van grachten en plassen. Hij begeeft zich in het straatgewoel en het krioelende verkeer van paard-en-wagens, karren en trams, te midden van haastig winkelende passanten en kermispubliek. Geliefde motieven zijn werkende vrouwen, dienstbodes en waspitten. Dit alles legt hij vast in zijn schilderijen die geen vrolijke stad laten zien, in een schildertoets die pasteuzer en expressiever wordt. Steeds vaker dienen daarbij foto’s als voorbeeld. Breitner begint te experimenteren met camera’s als deze tegen het einde van de negentiende eeuw handzamer en goedkoper worden. In die tijd is het verboden in Nederlandse steden op straat te schilderen en werkt hij in zijn atelier zijn stadsgezichten uit aan de hand van de foto’s die hij maakt. Deze foto's vormen een historisch document met Breitners visie op het leven in Amsterdam aan het eind van de 19e eeuw. Naast stadsgezichten en straatscènes schildert Breitner ook naakten en stillevens. Omstreeks 1893, onder invloed van de Japanse cultuur op de Europese kunst, maakt hij een reeks schilderijen van Japanse meisjes in gebloemde kimono, waarvoor de Amsterdamse Geesje Kwak model staat.

Een bijzondere verhouding zou ontstaan tussen Breitner en Isaac Israels. Vanaf 1886 delen zij een atelier aan de Oosterparkstraat en dezelfde vriendengroep. Wanneer Breitner al bekend is als de schilder van het moderne leven in Amsterdam is Israels nog zoekende en bewondert Breitner heimelijk. Als Israels een schilderij van Breitner ziet in de etalage van een kunsthandel schrijft hij aan een vriend: ‘ik dacht, ik schei er mee uit, tegen zulk werk kun je toch niet opschilderen’. Kort daarvoor waren de rollen nog omgedraaid en zag Breitner met lede ogen aan hoe wonderkind Israels op zestienjarige leeftijd door vader Jozef geïntroduceerd wordt in de kunstwereld. Er ontstaat een onderlinge rivaliteit tussen beide schilders die elkaar gedurende bijna hun hele carrière geïnspireerd en benijd hebben, met elkaar wedijverden en elkaar tien jaar niet zagen. Beiden zijn gevierde kunstenaars, maar begeven zich steeds minder op hetzelfde terrein. Terwijl Breitner steeds meer de rust opzoekt en guur aandoende beelden van pakhuizen en teerstokerijen schildert, breidt Israels zijn terrein uit naar Europa en lijkt op zijn doeken de zon door te breken. Met frivole toets en in een helder palet richt hij zich steeds meer op de mondaine wereld van de ‘nouveau riche’. Zo groeien beide kunstenaars in Amsterdam uit tot de belangrijkste smaakmakers van de schilderkunst van de jaren 80, voor wie de kunst een roeping is en de kunstenaar een genie. Alles draait om de meest individuele uiting van emoties, impressies en waarnemingen.

In de kunsthistorische literatuur wordt Breitner gezien als een van de belangrijke schilders in Nederland aan het eind van de 19e eeuw Nederland. Internationaal is Breitner als kunstenaar minder bekend – hij was weinig internationaal georiënteerd en zocht geen aansluiting bij de nieuwe kunstrichtingen die rond 1900 ontstonden. In die tijd was hij de beroemdste, best verkopende en meest succesvolle schilder van de stad en kreeg hij in 1901 bij Arti et Amicitiae te Amsterdam een eretentoonstelling van zijn werk. Heel oud zou Breitner niet worden, hij stierf op zijn 62ste, na een intens leven met grote hoogte- en dieptepunten.