Dirk Filarskikunstenaar • kunstschilder • aquarellist • tekenaarAmsterdam 1885-1964 Zeist

Dirk Filarski wordt samen met Arnout Colnot beschouwd als een van de voortrekkers van de Bergense School. Hij schilderde vooral landschappen in en rond Bergen en Giethoorn en tijdens zijn vele reizen in Europa en Noord-Afrika. Filarski gebruikte aanvankelijk lichte kleuren, tot 1910 schilderde hij in Bergen zijn vroegste luministische werken. Daarna veranderde zijn palet in bruinen en groenen en werd zijn werk krachtig en expressionistisch. Ook schilderde hij stillevens en bloemen, groot opgezet in grijstinten en fel contrasterende kleuren. Filarski was onrustig van aard. Het viel hem erg moeilijk om op één plek te wonen en hij reisde voortdurend naar Duitsland, Frankrijk, Italië en Zwitserland. Bergen bleef daarbij zijn uitvalsbasis. ‘Nederland is te eenvoudig van kleur. Ik heb te weinig variatie voor ogen’ moet hij eens gezegd hebben.

Filarski werd geboren in Amsterdam en volgde daar de Kunstnijverheidsschool Quellinius en de Rijksschool voor Kunstnijverheid. Daar raakte hij bevriend met onder meer Germ de Jong, Arnout Colnot, Dirk Smorenberg, Matthieu Wiegman en Wim Schuhmacher, waarmee hij jarenlang nauw contact zou onderhouden. Na zijn dienstplicht trok Filarski met Smorenberg in 1907 naar Bergen en Egmond aan Zee om het schilderen in de praktijk te gaan brengen. Op de tentoonstelling in 1910 bij St. Lucas in Amsterdam, waar luministisch werk van Filarski en Colnot naast dat van Piet Mondriaan, Jan Sluijters en Leo Gestel hing, werd hij opgemerkt door de Amsterdamse zakenman en kunstverzamelaar August Maschmeijer. Deze kocht werk aan van Filarski en Colnot, waardoor het voor beide schilders mogelijk werd in Bergen te gaan wonen. Midden jaren tien maakte Filarski deel uit van de kern van de Bergense School. De Franse Henri Fauconnier was de wegbereider hiervoor geweest met de introductie van het kubisme in Nederland, het diepe, donkere kleurengamma en de breed gelijnde kleurvlakken die voor krachtige figuren en landschappen zorgden. Andere schilders, waaronder ook diverse studievrienden van Filarski, die zich bij de Bergense School aansloten waren Matthieu Wiegman, Piet van Wijngaredt, Arnout Colnot, Job Graadt van Roggen, Else Berg, Germ de Jong en Harrie Kuijten.

Zijn belangrijkste werk maakte Filarski in Zwitserland, waar hij tussen 1912-1917 voor langere perioden verbleef, vaak met Dirk Smorenberg. Ze logeerden dan in Clarens bij Lien, de zus van Smorenberg. Gedurende zijn eerste reizen in Zwitserland, tussen 1912 en 1914, schilderde Filarski in een impressionistische en kleurrijke toets. Tijdens zijn tweede Zwitserse reisperiode in 1916-1917, die samenviel met de bloeitijd van het gematigde expressionisme in Nederland, werd zijn kleurgebruik steeds feller en contrastrijker en in brede lijnen tot éen kleurvlak teruggebracht. Zijn kleurenpalet bestond uit opvallende, moderne kleuren diepblauw, paars, roze, lila, blauw en lichtgroen. Het achterwege laten van details verleende zijn werk een hoge mate van abstractie. Bij zijn terugkeer in Nederland in 1917 kwam Filarski in contact met de Bergense kunstverzamelaar Piet Boendermaker die veel van zijn werk zou kopen en door zijn financiële ondersteuning Filarski de mogelijkheid bood om veel te kunnen blijven reizen.

In 1918 trouwde Filarski met Rachel ‘Willy’ Gerritse met wie hij in Bergen neerstreek en waar in 1919 hun zoon Ernst werd geboren. Filarski werd ‘Lakkie’ of ‘Lak’ genoemd door familie, vrienden en bekenden omdat hij overal lak aan had. Bijna niemand kende zijn echte voornaam ‘Dirk’, Filarski’s zoon Ernst kreeg dan ook de bijnaam Lakkie jr. Hun zoon Gerard werd in 1927 geboren en het gezin betrok daarop het huis ‘De Vlerken’ dat voor Charley Toorop gebouwd was.

Na 1923 begon Filarski geleidelijk aan met lichtere kleuren te werken. Hij reisde veelvuldig naar het zuiden van Europa, waar hij vooral in Frankrijk schilderde in groene, gele en lichtbruine tinten. Regelmatig ondernam de rusteloze Filarski ook reizen met Matthieu Wiegman, o.m. naar Rome en Toscane. Eind jaren 20 schilderde Filarski gedurende drie jaar steeds op een andere locatie in Frankrijk. Daar liet hij het werken met grote kleurvakken steeds meer achter zich en er kwam detaillering in zijn schilderen. Op zijn stillevens waren meer attributen te zien, dorpsgezichten waren goed herkenbaar en hij voorzag zijn stadsgezichten af en toe van een paar figuurtjes.

Na de beurskrach van 1929 kon Boendermaker Filarski niet meer van een vast maandgeld voorzien. Toch vond Filarski een manier om te reizen. Hij gaf zijn schilderijen in huurkoop, waardoor hij tussen 1929 en 1933 in Marokko, Parijs, Venetië en Spanje kon schilderen. Het constante gereis van Filarski en daarmee zijn afwezigheid thuis trok een grote wissel op zijn huwelijk, dat in 1933 dan ook eindigde met een scheiding. Voor de kinderen, die aan Filarski werden toegewezen, was dit een heel moeilijke tijd. Want ook na zijn scheiding bleef Filarski reizen; met Willem Schuhmacher ging hij naar Spanje en in 1936 en 1937 was hij maandenlang in Italië en Joegoslavië.

Gedurende de oorlog was reizen vrijwel onmogelijk en Filarski, die toen in Amsterdam woonde, trok Nederland rond om stadjes als Staphorst en Giethoorn vast te leggen. Tijdens de oorlog werd ook zijn ex-vrouw Willy bij een razzia in de Amsterdamse Bijenkorf opgepakt en op transport naar Auschwitz gesteld, waar ze in 1942 overleed. Toen reizen na de oorlog weer mogelijk werd ging Filarski naar Noorwegen waar hij landschappen in lichte kleuren maakte. In die tijd trouwde hij voor de tweede keer, met Lien Smorenberg, die weduwe was geworden. In haar vond hij een goede reisgenoot en het echtpaar verbleef de eerste jaren van hun huwelijk bijna voortdurend in het buitenland.

Tussen 1950 en 1960 maakte Filarski veel gouaches. Deze techniek was beter geschikt als hij onderweg was, omdat hij minder materiaal hoefde mee te slepen. Zijn gouaches, landschappen, stillevens en diermotieven die opvallend kleurrijk waren, markeren een nieuwe fase in zijn artistieke bestaan. Filarski overleed in 1964 en liet een omvangrijk oeuvre na dat in de belangstelling stond van zowel verzamelaars in binnen- en buitenland als musea. Gedurende zijn leven deed hij aan meer dan driehonderd tentoonstellingen mee en werd hij vele malen onderscheiden.